2024 - yilda pulingizni nimalarga investitsiya qilsangiz bo'ladi?

Daromadni aniqroq baholash uchun o‘tgan yillardagi narxlarning harakatini o‘rganish foydali bo‘ladi. Misol tariqasida 2021 va 2023-yillar oralig‘idagi turar-joy narxlarni ko‘rib chiqamiz. 

Poytaxt - narxlar tez o‘sishi tufayli turar-joy mulkiga sarmoya kiritish uchun eng foydali joy hisoblanadi. Shu sababli misol tariqasida Toshkentdagi ko‘chmas mulk narxlarini olamiz. 2021-yil boshida Toshkentda bir kvadrat metr uy-joy narxi 7,384 million so‘mni (taxminan 702 dollar) tashkil qilgan. Ko‘chmas mulk bozori pandemiyadan keyin 2021-yilda tez tiklandi va Toshkent shahrida ikkilamchi uy-joy narxlari o‘rtacha o‘sishni ko‘rsatdi. 2022-yilda narxlar so‘mda o‘rtacha 6,6 foizga yoki dollarda 5,5 foizga oshdi. Bu o‘sish 2023-yil boshida ham davom etdi (so‘mda +7%). Aprel oyida bir kvadrat metr narxi 11,4 million so‘mga yoki qariyb 1006 dollarga yetdi. Umumiy davrdagi rentabellikning o‘sishi so‘mda 53,4 foizni yoki dollarda 42 foizni tashkil etdi.

Natijada, agar 2021-yil boshida Toshkent shahridan bir xonali xonadon sotib olganingizda, uni 28 oydan keyin foyda bilan sotishingiz mumkin bo‘lar edi. Foyda 139 million so‘mni yoki taxminan 10,3 ming dollarni tashkil etadi. Inflyatsiyani hisobga olgan holda so‘mdagi haqiqiy daromad 20,7 foizni tashkil qiladi.

Ko‘chmas mulkka sarmoya kiritish: ijobiy va salbiy tomonlari

Ijobiy tomonlari

• Turar-joy ko‘chmas mulk odatda ijara to‘lovlari shaklida muntazam daromad keltirishi mumkin bo‘lgan barqaror va ishonchli aktivdir.
• Turar-joy mulkining qiymati odatda vaqt o‘tishi bilan ko‘tarilib, inflyatsiya ta’siridan investitsiyalaringizni himoya qiladi.

Kamchiliklari

• Turar-joy ko‘chmas mulkini sotib olish odatda katta moliyaviy resurslarni talab qiladi, bu esa ba’zi investorlar uchun investitsiyalarga kirishni cheklashi mumkin.
• Talab va taklif, iqtisodiyot va qonunchilikdagi o‘zgarishlar kabi bozor omillari turar-joy ko‘chmas mulkining narxiga ta’sir qilishi mumkin.
• Investorlar ta’mir va soliqlar kabi mulkni boshqarish va saqlash xarajatlarini ham hisobga olishlari kerak.

Turar-joy ko‘chmas mulkiga sarmoya kiritish barqaror daromad olish va inflyatsiyadan himoya qilish uchun yaxshi variant. Ammo, xavflarni sinchkovlik bilan tahlil qilish va barcha xarajatlarni hisobga olishni talab qiladi.

Bank omonatlari

So‘nggi yillarda banklar aholidan mablag‘larni jalb qilishga muvaffaq bo‘lmoqda. O‘rtacha depozit (omonat) stavkasi 2021 - yilda taxminan 20% ni tashkil qilgan edi. 

Faraz qilaylik, investor 2021-yil boshida 20% li depozitga pul qo‘ygan. Natijada, 2023 - yilga investor 2021-yil boshidagiga nisbatan inflyatsiyani hisobga olgan holda 47 foizga ko‘p mablag‘ga ega bo‘ladi. Agar foiz pullari qayta investitsiya qilinsa, yanayam ko‘proq daromad olish mumkin. 

Omonat siz uchun qanchalik foydali ekanligini tushunish uchun O‘zbekistondagi barcha banklarning takliflarini o‘rganib chiqishingiz mumkin.

Bank omonatlariga sarmoya kiritish: ijobiy va salbiy tomonlari

Ijobiy tomonlari

• Bank omonatlari investitsiya qilishning eng ishonchli usullaridan biri hisoblanadi, chunki ular tashkilot bankrot bo‘lgan taqdirda ham omonatning kafolatli qaytarilishi bilan ta’minlanadi.
• Bank omonatlari istalgan vaqtda kapitalingizning ko‘p qismini yo‘qotmasdan turib, oson mablag‘ yig‘ish imkonini beradi.
• Qimmatli qog‘ozlar yoki ko‘chmas mulk kabi investitsiyalarning boshqa shakllaridan farqli o‘laroq, bank depozitlari asosiy mablag‘ni yo‘qotmasdan turib, barqaror daromad olish imkoniyatini beradi.

Kamchiliklari

• Boshqa turdagi investitsiyalar bilan solishtirganda, bank depozitlaridan olinadigan daromad ayniqsa foiz stavkalari past bo‘lsa, odatda pastroq bo‘ladi.
• Agar depozitlar bo‘yicha foiz stavkalari inflyatsiyadan past bo‘lsa, vaqt o‘tishi bilan mablag‘larning haqiqiy qiymati pasayishi mumkin.
• Ba’zi bank depozitlarida minimal depozit miqdori va saqlash muddati cheklovlari bo‘lishi mumkin, bu esa mablag‘larni boshqarishda moslashuvchanlikni cheklashi mumkin.

Bank depozitlariga investitsiya qilish - bu past daromadli bo‘lsa-da, minimal xavf bilan kapitalni saqlashning konservativ usuli.

Valyuta

Pulni pul ko‘rinishida saqlashning eng yaxshi usuli turli xil valyutalarga ega bo‘lishdir. Diversifikatsiya har doim har qanday vaziyatda xavflardan himoya qiladi. Masalan, shaxsiy mablag‘larni quyidagicha taqsimlash mumkin: 50% milliy valyutada, 50% AQSh dollarida. Bundan tashqari, siz mumkin bo‘lgan xavflarni baholashingiz va ta’tilda pul kerak bo‘lsa, siz boradigan joyni hisobga olishingiz kerak.

Shuni unutmangki, turli omillar jamg‘arma maqsadlaringiz va strategiyangizga erishishni qiyinlashtirishi mumkin. Shu sababli faqat bitta valyutaga barcha pulingizni kiritmang. 

Misol tariqasida 2021-yildan yildan 2023-yilgacha vaqt oralig‘idagi dollar dinamikasi quyidagicha:

2021-yil yanvar holatiga ko‘ra, dollarning so‘mga nisbatan kursi 10 477 so‘mni tashkil etdi. 

2021-yil oxiriga kelib, dollar so‘mga nisbatan 3,4 foizga o‘sdi, bu oxirgi uch yildagi eng past ko‘rsatkichdir. 

2022-yil bahorida dollar keskin ko‘tarilib, 18-mart kuni 11500 so‘m chegarasidan o‘tib, bir kunda 241,61 so‘mga oshdi. Birinchi chorakda milliy valyuta 5,3 foizga arzonlashdi.

Valyuta kursini barqarorlashtirish uchun Markaziy bank ma’lum iqtisodiy chora-tadbirlarni tatbiq etib, valyuta bozoridagi vaziyatni barqarorlashtirishga yordam berdi. 2022-yil iyul oyidan boshlab dollar o‘sishni boshladi va 2023-yilning mayiga kelib AQSH valyutasi 8,8 foizga o‘sdi. 

Demak, yuqoridagi hisob-kitoblarga ko‘ra, agar 2021 - yilda dollar olib 2023 - yilda dollar sotganimizda inflyatsiyani hisobga olgan holda daromad salbiy (-14,3%) bo‘lar edi. 

Valyutaga sarmoya kiritish: ijobiy va salbiy tomonlari

Ijobiy tomonlari

• Inflyatsiya jadal o‘sib borsa, ba’zi valyutalar o‘zlarining xarid qobiliyatini saqlab qolishi mumkin. Natijada bu valyutalar investitsiyalarning qiymati yo‘qolishidan himoya qiladi.
• Bank omonatlari istalgan vaqtda kapitalingizning ko‘p qismini yo‘qotmasdan turib, oson mablag‘ yig‘ish imkonini beradi.
• Valyuta savdosi investorlarga valyuta kurslarining o‘zgarishidan foyda olish, qiymat o‘zgarishida foydali savdolarni amalga oshirish imkoniyatini beradi.

Kamchiliklari

• Valyuta bozori juda o‘zgaruvchan bo‘lishi mumkin, bu investorlar uchun katta xavf tug‘diradi.
• Investorlar ongli investitsiya qarorlarini qabul qilish uchun valyuta kurslariga ta’sir qiluvchi iqtisodiy va siyosiy voqealarni doimiy ravishda kuzatib borishlari kerak.
• Valyuta investitsiyalari, ayniqsa, to‘g‘ri tahlil va strategiya mavjud bo‘lmaganda, boshqa turdagi investitsiyalarga qaraganda pastroq daromad keltirishi mumkin.

Valyutalarga investitsiya qilish sarmoyangizni turli joylarda saqlash va valyuta kurslarining o‘zgarishidan foyda olish imkoniyatini beradi. Bank.uz telegram kanali  orqali har kuni, 24/7 formatida valyuta kurslarini kuzatishingiz mumkin. Biroq, valyutalarga sarmoya kiritishga qaror qilishdan oldin, bozorni diqqat bilan o‘rganish va xavf darajasini baholash muhimdir.

Qimmatli qog‘ozlar

Aksiyalarga va boshqa qimmatli qog‘ozlarga foydali sarmoya kiritish uchun siz ushbu sohada ma’lum bilimlarga ega bo‘lishingiz kerak. Qimmatli qog'ozlar mavzusi bo'yicha bilimlaringizni chuqurlashtirish uchun biz bir nechta foydali havolalarni taqdim etamiz:

• O‘zbekiston fond birjasining rasmiy sayti.
• Brokerlik kompaniyalarining telegram kanallari: KapDepo va Freedom Finance.
• Sarmoya kiritishdagi dastlabki qadamlaringizni sezilarli darajada osonlashtiradigan Jett.uz investitsiya xizmati veb-sayti.

Qimmatli qog‘ozlarga sarmoya kiritishni boshlashning eng oson yo‘li - mahalliy brokerlik uyida hisob ochish, savdo tizimiga onlayn kirish va bozor tahlillari bilan tanishish.

To‘g‘ri yondashuvda bunday investitsiyalar bank omonatlari yoki boshqa an’anaviy jamg‘armalarga qaraganda ancha foydali bo‘lishi mumkin.

O‘zbekistonda bugungi kunga kelib likvidli aksiyalarni taklif qiluvchi 10 ga yaqin kompaniya mavjud.

Misol uchun mamlakatimizdagi eng yirik metallurgiya zavodlaridan biri “O‘zmetkombinat” aksiyadorlik jamiyati. Ularning aksiyalari chakana investorlar tomonidan talab mavjudligi tufayli barqaror o‘sib borayotgani kuzatilmoqda. 

Moliya sektoridan ham qator kompaniyalar bor: “Hamkorbank”, “O‘zsanoatqurilishbank”, “Ipoteka-bank”.

Qimmatli qog‘ozlarga sarmoya kiritish: ijobiy va salbiy tomonlari

Ijobiy tomonlari

• Qimmatli qog‘ozlar dividendlar orqali sezilarli daromad keltirishi mumkin.
• Aksiyalarga sarmoya kiritish pulingizni turli kompaniyalarga tikishingiz orqali bir nechta joyda pul saqlash imkonini beradi.

Kamchiliklari

• Bozorning beqarorligi va narxlarning o‘zgarishi pul yo‘qolishiga olib kelishi mumkin.
• Investorlar kompaniyalarning moliyaviy istiqbolini va bozordagi umumiy vaziyatni doimiy ravishda kuzatib borishlari kerak.
• Qimmatli qog‘ozlarga pul tikishda ongli qarorlar qabul qilish uchun moliyaviy hisobotlar va tahliliy usullarni yaxshi tushunish talab qilinadi.

Qimmatli qog‘ozlarga investitsiya qilish - bu yuqori daromadlilik potensialiga ega yo‘nalish, ammo u ehtiyotkorlik va xavf-xatarlarga chidamlilikni talab qiladi.

Oltin

Qimmatbaho metallar odatda ancha past xavfli uzoq muddatli investitsiyalar uchun ishlatiladi. Aholining sarmoyaviy va jamg‘arma imkoniyatlarini kengaytirish, shuningdek, qimmatbaho metallar muomalasini rivojlantirish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki oltin quymalarini tijorat banklari orqali sotmoqda.

Sofligi 999,9 bo‘lgan oltin quymalari 5, 10, 20 va 50 grammlik maxsus himoya o‘ramlarda sotiladi. Oltin quymalarning qadoqlari sertifikat bo‘lib xizmat qiladi va o‘z seriya raqamiga ega.

Oltin quymalarini sotish va sotib olish narxlari oltinning jahon bozoridagi bahosi hamda Markaziy bank tomonidan belgilangan marja yoki chegirmalardan kelib chiqqan holda belgilanadi hamda har kuni Markaziy bankning veb-saytida milliy valyutada e’lon qilinadi.

Butun o‘ramdagi oltin quymalari savdo banklari tomonidan quyma egasiga zudlik bilan to‘lash yo‘li bilan savdo nuqtalarida sotiladi.

O‘rami shikastlangan yoki texnik talablarga javob bermagan oltin quymalarini sotib olish texnik ekspertiza vaqtida, to‘lov esa ekspertizadan so‘ng amalga oshiriladi.

Foto: u-f.ru

2021-yil 4-yanvar holatiga ko‘ra, oltin quymalarining narxi quyidagicha edi: 5 grammi – 3,44 million so‘m, 10 grammi – 6,752 million so‘m, 20 grammi – 12,377 million so‘m va 50 grammi – 33,442 million so‘m. 

2021-yil global iqtisodiyotning barqarorligi va inflyatsiyani jilovlash tufayli investorlarning oltinga bo‘lgan qiziqishini sovishini olib keldi va birinchi chorakda narxlar 16% ga tushdi. Biroq, 2022 - yilda geosiyosiy beqarorlik tufayli to‘rtinchi chorakda oltinga bo‘lgan talab 18 foizga o‘sib, narxlarning oshishiga olib keldi. 2023-yilda oltin narxi Amerika iqtisodiyotidagi muammolar tufayli o‘sishda davom etdi, ammo 2021-yilga nisbatan o‘sish unchalik katta bo‘lmadi. 2024 - yilga qadar oltin dinamikasi asta sekin ko’tarilishda davom etdi. 

2024- yilning 11 - aprel kuniga kelib 10 gramm oltin narxi markaziy bank ma’lumotlariga ko’ra 9 817 000 ming so‘mni tashkil qildi.

Ammo shuni yodda tutish kerakki, bugungi kundagi yuqori kotirovkalar doimiy narx o‘sishini kafolatlamaydi. Yaxshi strategiyada iqtisodchi Otabek Bakirov fikriga ko‘ra oltinga uzoq muddatga sarmoya kiritish kerak. Bu strategiya narx past bo‘lganda oltin sotib olishni va yuqori bo‘lganda oltinni sotishni o‘z ichiga oladi. Boshlang‘ich investorlar uchun qisqa vaqt ichida sotib olish va sotish odatda yo‘qotishlarga olib keladi.

Demak, 10 gramm oltin narxi 2021 yilda 6 752 000 soʻm, 2024 yilda esa 9 817 000 soʻmni tashkil qilgan bo’lsa, hisoblash quyidagilarni ko'rsatadi:

• 2024 va 2021 yillardagi narxlar o‘rtasidagi farq 3 065 000 so‘mni tashkil etadi. Bu dastlabki narxdan 45,44% ga o'sishdir.
• O‘zbekistonda so‘nggi uch yildagi o‘rtacha yillik inflyatsiyani (10,1%, 12,2% va 15,3%) o’sish foizidan olib tashlaymiz.
• Oltin narxining real o‘sishi 3 yillik inflyatsiyani hisobga olgan holda 7,84 foizni (3 yilning har bir yiliga 2,6 foizni) tashkil etadi.

Xulosa qiladigan bo’lsak, inflyatsiyani hisobga olgan holda 10 gramm oltin narxi 3 yil ichida 7,84 foizga oshdi, bu esa oltinga investitsiyadan kam bo’lsa ham ijobiy daromad olinganidan dalolat beradi.

Oltinga sarmoya kiritish: ijobiy va salbiy tomonlari

Ijobiy tomonlari

• Oltin eng xavfsiz aktivlardan biri hisoblanadi, chunki uning qiymati kamdan-kam hollarda keskin o‘zgaradi.
• Oltinga sarmoya kiritish investitsiyalaringizni turli joylarda saqlash va umumiy xavf darajasini kamaytirish imkonini beradi.

Kamchiliklari

• Oltin narxiga zargarlik buyumlari va qimmatbaho metallar sanoatiga bo‘lgan talab ta’sir qilishi mumkin, bu esa qiymatning o‘zgarishiga olib kelishi mumkin.
• Oltinga egalik qilish odatda yillik daromad keltirmaydi.
• Valyuta investitsiyalari, ayniqsa, to‘g‘ri tahlil va strategiya mavjud bo‘lmaganda, boshqa turdagi investitsiyalarga qaraganda pastroq daromad keltirishi mumkin.

Oltinga sarmoya kiritish pulni tejashga va investitsiyalarni turli joylarda saqlashga yordam beradi. Biroq, bu yo‘nalish muntazam daromad keltirmaydi va ma’lum saqlash joyini talab qiladi. Oltinga sarmoya kiritishga qaror qilishdan oldin uning barcha afzalliklari va kamchiliklarini diqqat bilan baholash kerak.

Startaplar va biznes

Biznes va startaplarning ayrim turlari katta boshlang‘ich sarmoyalarni talab qilmaydi va tezda daromad keltirishi mumkin. Bunday investitsiyalar yuqori xavf-xatarlarga tayyor bo‘lgan va o‘zini ma’lum bir sohada sinab ko‘rmoqchi bo‘lganlar uchun yaxshi.

50 million so‘mlik boshlang‘ich kapital, masalan, onlayn-kosmetika do‘koni, kichik klining kompaniyasi, fotostudiya yoki atelye ochish uchun yetarli. Bunday loyihalarni qoplash muddati ko‘plab omillarga bog‘liq. O‘rtacha hisoblaganda biznes o‘zini qoplashi uchun uch oydan bir necha yilgacha vaqt o‘tishi mumkin.

Startaplar haqida gapiradigan bo‘lsak, odatda, ular tez daromad keltirmaydi va ko‘proq sarmoya talab qiladi. Misol uchun, jahon bozorida jiddiy loyihaning o‘rtacha byudjeti 100 ming dollarni tashkil etadi.

Foto: kwork.ru

Biznesga sarmoya kiritish: ijobiy va salbiy tomonlari

Ijobiy tomonlari

• Muvaffaqiyatli startap yoki biznes katta foyda va sarmoyadan yuqori daromad keltirishi mumkin.
• Investorlar sanoatni o‘zgartira oladigan innovatsion g‘oyalar va mahsulotlarga sarmoya kiritish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
• Investorlar o‘zlarining tajribasi, bilimlari va aloqalarini taqdim etish orqali startap yoki biznes rivojlanishiga faol ta’sir ko‘rsatishi mumkin.

Kamchiliklari

• Startaplar va biznesda ko‘pincha muvaffaqiyatsizlik xavfi yuqori bo‘ladi, bu esa investitsiyalarning yo‘qolishiga olib kelishi mumkin.
• Biznesning muvaffaqiyati odatda vaqt talab etadi, shu sababli bu yo‘nalish uzoq muddatli moliyaviy investitsiyalarni talab qiladi.
• Biznesga investitsiyalar boshqa aktivlarga qaraganda kamroq daromad keltirishi mumkin.

Startaplar va bizneslarga sarmoya kiritish katta foyda keltirishi mumkin, lekin shu bilan birga bu yo‘nalish yuqori xavflarga ega. Investorlar qaror qabul qilishdan oldin barcha omillar va xavflarni diqqat bilan ko‘rib chiqishlari muhimdir.

Xulosa

Xulosa qilib aytganda, oddiy odam uchun investitsiyalarni tanlashda maqsad pulingizni minimal xavf bilan o‘stirishdir. Buning uchun sizning bilim darajangizga mos keladigan va xavf darajasi past bo‘lgan investitsiya vositalarini tanlash tavsiya etiladi.

Misol uchun, agar investitsiya sohasida to‘liq tushunchaga ega bo‘lmasangiz, bank depozitlari kabi barqaror va xavf-xatarsiz variantlardan boshlashingiz mumkin. Ko‘proq tajriba va bilimga ega bo‘lgach, qimmatli qog‘ozlar yoki ko‘chmas mulk va startaplarga sarmoya kiritish kabi murakkabroq investitsiya imkoniyatlarini ko‘rib chiqishingiz mumkin.

Pul yo‘qotish xavfini kamaytirish va mablag‘ o‘sishi imkoniyatlarini oshirish uchun sarmoya kiritilgan joylar xilma-xilligi zarurligini ham unutmang. Pulingizni ko‘paytirish bo‘yicha asosiy maslahat - o‘zingizning moliyaviy maqsadlaringiz, xavflaringiz, bilim va vaqtingizni hisobga olgan holda asta-sekin va ongli ravishda investitsiya qilishni boshlang