Ish haqini hisoblash qanday amalga oshiriladi?

Mehnat qonunchiligi va amaliyotlari haqida oddiy va tushunarli ma'lumotlar yordamida o'z maoshingizni yaxshiroq tushunishingiz va moliyaviy rejalarni osonlashtirishingiz mumkin. Maosh qanday hisoblanishini, soliq va boshqa to'lovlar qayerdan olinayotganini bilish uchun quyidagi ma'lumotlar foydali bo'ladi.

Ish haqi qanday hisoblanadi?

Kadrlar xizmati tashkilotdagi har bir xodim uchun ish vaqtini hisobga olish jadvalini tayyorlaydi, ba'zi hollarda bu ishni buxgalterlar ham bajarishi mumkin. Ish vaqtini hisobga olish jadvali maoshni hisoblash uchun zarur, chunki buxgalter xodimning qancha vaqt ishlaganini, qaysi kunlari kasallik ta'tilida yoki ta'tilda bo'lganini, dam olish va bayram kunlarini aniqlashi kerak. Bu maosh miqdorini va undan ushlab qolinadigan pul miqdorini aniqlash uchun muhimdir.

Foto: proforientator.ru

1-qadam. Ish vaqtini hisobga olish jadvali va xodimning oylik maoshi asosida buxgalter soliqlar va ushlab qolinadigan summalardan oldingi maoshini aniqlaydi. Maoshdan daromad solig'i va jamg'arib boriladigan pensiya hisobvarag'i ya'ni JBPH ushlab qolinadi. Xodimning arizasiga ko'ra, boshqa ushlab qolinadigan summalar ham bo'lishi mumkin, masalan, kasaba uyushmasining badali. 

Shuningdek, xodimning maoshiga ijtimoiy soliq hisoblanadi, lekin uni ish beruvchi to'laydi. 2024-yilda ijtimoiy soliq stavkasi davlat tashkilotlari va korxonalari uchun 25 foiz, qolganlari uchun 12 foiz miqdorida belgilangan.

2-qadam. Xodimga to'lanishi kerak bo'lgan jami summani aniqlagandan so'ng, undan daromad solig'ini ushlab qolish kerak. 2019-yildan boshlab daromad solig'i uchun yagona stavka belgilangan va u 12% ni tashkil etadi. 

Shunday qilib, daromad solig'i summasini topish uchun xodimning yil boshidan beri olingan daromadlarini, soliqdan ozod daromadlarni chiqarib tashlab, soliq stavkasiga (12%) ko'paytirish kerak. Agar hisoblash misol uchun yanvar oyida bo'lsa, oldingi oylarda ushlab qolingan soliq summasini hisoblangan summadan yanvarni ayirish kerak. Shu tariqa, o'sha oyda ushlab qolinishi kerak bo'lgan summa aniqlanadi.

3-qadam. Byudjetga to'lanadigan daromad solig'i summasi JBPH ajratmalariga kamaytiriladi. 2024-yilda JBPH ajratmalari 0,1% ni tashkil etadi. JBPH xodimning daromadlariga, daromad solig'i singari, har oy ko'paytirib boriladigan tarzda hisoblanadi. Topilgan summani oldin aniqlangan daromad solig'i ajratmalaridan ayiramiz.

4-qadam. Mehnat haqiga alohida ijtimoiy soliq hisoblanadi. Bu yil ijtimoiy soliq stavkasi byudjet tashkilotlari va davlat korxonalari uchun 25%, boshqa barcha ish beruvchilar uchun 12% qilib belgilangan. Lekin bu soliq ish haqidan olinmaydi va uni ish beruvchining o’zi to’laydi.

Ish haqini hisoblash misoli

Aprel oyida xodimning jami 1 543 340 so'm lavozim maoshi hisoblangan. Shuningdek, oylik maoshga 50% miqdorida, ya'ni 771 670 so'm qo'shimcha hisoblangan. Demak hisoblaymiz:

Aprel oyi jami daromadi:

• Lavozim maoshi: 1 543 340 so'm.
• Qo'shimcha: 771 670 so'm (50%).
• Jami daromad: 2 315 010 so'm.

Yanvar-aprel oylarida jami daromad:

• 4 oy uchun jami daromad: 2 315 010 × 4 = 9 260 040 so'm.

Yanvar-aprel oylarida daromad solig'i solig'i:

• Jami daromaddan 12%: 9 260 040 × 12 = 1 111 204,8 so'm.
• Aprel oyida ushlab qolinadigan daromad solig'i: 1 111 204,8 – 833 403,6 = 277 801,2 so'm.

Yanvar-aprel oylarida JBPH uchun majburiy to'lovlar:

• Jami daromaddan 0,1%: 9 260 040 = 9 260,04 so'm.
• Aprel oyida ushlab qolinadigan JBPH: 9 260,04 – 6 945,03 = 2 315,01 so'm.

Aprel oyida jami ushlanmalar:

• Daromad solig'i: 277 801,2 so'm.
• JBPH: 2 315,01 so'm.
• Jami: 277 801,2 + 2 315,01 = 280 116,21 so'm.  

Daromad solig'i alohida bir oy uchun hisoblandi. Korxonalarda oyma-oy o'sib boruvchi yakun bilan hisoblanishi bois, kichik summalarga farqlanishi mumkin. Agar maosh o'zgarmas bo'lsa farq qilmaydi.

Ish haqi hisoblashning huquqiy asosi

Mehnat munosabatlari Mehnat kodeksi orqali to'liq tartibga solinadi. Mehnat kodeksida ish haqining miqdori qanday belgilanadi, dam olish va bayram kunlaridagi ish haqi, ta'til va kasallik puli qanday to'lanishi haqida barcha savollar ko'rsatilgan. Soliq kodeksi esa maoshdan qanday soliqlar ushlab qolinishi lozimligini, ularning miqdorini va to'lash muddatlarini tartibga soladi.

Byudjet tashkilotlarida maosh har yili indeksatsiya qilinadi. Tijorat tashkilotlarida maosh indeksatsiyasining tezligi odatda mehnat shartnomasida ko'rsatiladi. Barcha hisob-kitoblar bajarilgandan so'ng, xodimga maosh bo'yicha hisob-kitob varaqasi berilishi mumkin.

Maosh hisob-kitob varaqasining namunasi. Foto: foto.rtek24.ru

Ish haqi hisoblashda qanday hujjatlardan foydalaniladi? 

Maosh hisoblashda kerak bo'ladigan hujjatlarning ro'yxati quyidagilar:

• Ish vaqtini hisobga olish jadvali.
• Maosh to'lovi bo'yicha xodimning hisob-kitob varaqasi.
• Mehnat haqi to'g'risidagi nizom.
• Xodimning maosh bo'yicha shaxsiy hisobi.
• Agar mavjud bo'lsa, ta'lim krediti qarzini to'lash uchun maoshdan ushlab qolish va mablag'ni o'tkazish to'g'risidagi buyruq.
• Pensiya uchun daromad haqida ma'lumotnoma.

Ish haqi to'lovini hisoblashda umumiy qoidalar

Maosh hisoblash va to'lash jarayonida ayrim asosiy tamoyillar va qoidalarni bilish muhimdir:

• Ish haqi miqdori ish beruvchi va ishchi o'rtasidagi kelishuvga asosan belgilanadi.
• Ish haqi ishchining bajargan ishi va ish vaqti uchun to'lanadi. Ish haqi to'lovi shakllari va tizimlari, mukofotlar, qo'shimcha to'lovlar, rag'batlantiruvchi to'lovlar jamoaviy shartnomalarda va ish beruvchi tomonidan kasaba uyushmasi bilan kelishilgan boshqa hujjatlarda belgilanadi.
• Ish haqi faqat pul shaklida to'lanadi.
• Ish haqi to'lovi ishchining ish joyida amalga oshiriladi.
• Ish haqini taqiqlangan shakllarda to'lash uchun mansabdor shaxslarga ma'muriy jarima belgilangan. Hisoblash xatolari tufayli ortiqcha to'langan ish haqi faqat sud qarori bilan ushlab qolinishi mumkin. 
• Ixtiyoriy ravishda ortiqcha to'langan ish haqi qaytarilmaydi. 
• Ish haqi har yarim oyda kamida bir marta to'lanishi kerak – odatda, har oyning 15-kunida avans va keyingi oyning 5-kunigacha to'liq ish haqi to'lanadi.
• Ish haqi to'lov kuni dam olish yoki bayram kunlariga to'g'ri kelgan taqdirda, to'lov ushbu kunga qadar amalga oshiriladi.
• Ish haqi shartlari ishchi roziligi bilan yoki roziligisiz o'zgartirilishi mumkin. Ishchi uchun noqulay sharoitlar yaratadigan o'zgarishlar faqat ishchi roziligi bilan amalga oshiriladi.
• Texnologiyada, ishlab chiqarish va mehnat tashkilotida o'zgarishlar amalga oshirilganda, ish haqining oldingi shartlari saqlab bo'lmagan hollarda, qonunda nazarda tutilgan boshqa hollarda, ishchi roziligisiz ham o'zgarishlar kiritilishi mumkin. Ishchi o'zgarishlardan kamida 2 oy oldin ogohlantirilishi kerak.
• Ish haqidan ushlab qolishlar ishchi yozma roziligi bilan yoki sud qarori bilan amalga oshiriladi.
• Ishchi roziligisiz ham soliq va boshqa majburiy to'lovlarni undirish, sud qarorlari va boshqa ijro hujjatlarini bajarish, avanslarni qaytarish, mehnat haqi hisobidan ortiqcha to'langan summalarni undirish, o'tlanmagan ta'til kunlari uchun, ishchining ish beruvchiga yetkazgan zarari uchun va intizomiy jazo sifatida belgilangan jarimalar uchun ushlab qolishlar amalga oshiriladi.