O‘zbekistonda bo'lajak pulli yo‘llar narxi boshqa davlatlardan qanday farqlanadi?

Ba'zi mamlakatlarda pullik yo‘llar tizimi allaqachon faoliyat ko‘rsatsa, boshqalarda bu tizim hali rivojlanish bosqichida. 

O‘zbekiston

O‘zbekistonda Toshkent–Samarqand va Toshkent–Andijon yo‘nalishlarida pullik yo‘llarni qurish bo‘yicha yangi loyihalar ko‘rib chiqilmoqda, biroq ular hali rasmiy bosqichda to‘liq tasdiqlanmagan. Qurilish tugagach, ushbu yo‘l davlat-xususiy hamkorlik asosida xususiy operatorga topshirilishi rejalashtirilgan.

Dastlabki hisob-kitoblarga ko‘ra, Toshkent–Samarqand va Toshkent–Andijon yo‘llaridan foydalanish yengil avtomobillar uchun 5–6 AQSh dollari atrofida bo‘lishi mumkin. Yuk mashinalari va avtobuslar uchun yo‘l haqi yengil avtomobillarga qaraganda yuqoriroq bo‘lib, masalan, Toshkent–Andijon yo‘nalishida yuk mashinalari uchun yo‘l narxi 20 dollar atrofida bo‘lishi mumkin. 

Ushbu raqamlar Jahon banki vakillari tomonidan tasdiqlangan bo‘lib, avvalroq UzLiDeP matbuoti tomonidan e’lon qilingan ko‘rsatkichlarga mos keladi. Lekin narx va muddatlar hozircha dastlabki tahlil va hisob-kitoblarga asoslangan bo‘lib, rasmiy tasdiqlanishi hali kutilmoqda.

Yo‘l bo‘ylab maksimal ruxsat etilgan tezlik 120–150 km/soat darajasida belgilanishi ko‘zda tutilgan.

Pullik yo‘llar joriy etilishi boshqa MDH davlatlarida qanday amalga oshirilgan? Qozog‘iston, Rossiya, Tojikiston, Ozarbayjon va Belarus tajribalarini o‘rganib, narxlarni taqqoslaymiz.

Qozog‘iston 

Qozog‘istonda hozirda umumiy uzunligi 3221 km bo‘lgan 17 ta pullik yo‘l uchastkasi mavjud. Birinchi pullik yo‘l "Nur-Sulton – Shchuchinsk" yo‘nalishida 2013-yilda ishga tushgan. Yaqinda esa yana yettita yo‘l uchastkasida to‘lov tizimi joriy etildi.

Eski yo‘llardan foydalanishda to‘lov punktlarida shlagbaumlar mavjud bo‘lib, naqd yoki onlayn to‘lov qilish mumkin. Oldindan to‘lov qilinsa, yengil avtomobillar uchun yo‘l haqi ikki barobar arzon. Shuningdek, ushbu yo‘llarga yaqin hududlarda yashovchi aholi uchun yillik abonement narxi 1000 tenge qilib belgilangan. Yangi yo‘llarda shlagbaumlar yo‘q va harakat maxsus kameralar orqali kuzatiladi. Bu yo‘llarda to‘lov faqat onlayn amalga oshiriladi va chegirmalar ko‘zda tutilmagan.

Foto: caravan.kz

Rossiya

Rossiyada yo‘lovchilar Sochi, Qozon, Sankt-Peterburg kabi shaharlarga tezroq yetib borish uchun pulli yo‘llardan foydalanishlari mumkin. Yo‘l haqini ushbu yo'lga xizmat ko'rsatuvchi operator saytida maxsus kalkulyator yordamida hisoblash mumkin.

«Автодор – платные дороги» (Avtodor – pullik yo‘llar) M1, M3, M4, M11, M12 va ЦКАД yo‘llarini boshqaradi. Sayti orqali yo‘l haqini hisoblash va to‘lash misoli.

Avtomobilchilar yo'llardagi to'lovlarni naqd pul yoki bank kartasi orqali to'lay oladilar. Naqd to'lovlar yo'llarda maxsus to'lov punktlarida amalga oshiriladi. Agar yo'llarda shlagbaum bo'lmasa, to'lovni onlayn, karta orqali yoki operator saytidagi shaxsiy kabinet orqali amalga oshirish kerak.

Yo'l haqi yo'lning uzunligi, harakat yo'nalishi va transport vositasining turiga qarab o'zgarib turadi. Misol uchun:

Tojikiston

Tojikistonda hozirda yagona pullik yo‘l mavjud bo‘lib, u poytaxt bo‘lgan Dushanbedan Sug‘d viloyatiga olib boradi. Ushbu yo‘lning umumiy uzunligi 337,88 km bo‘lib, 2010-yildan boshlab pullik asosda faoliyat ko‘rsatmoqda.

Umumiy yo‘l bo‘ylab yengil avtomobillar uchun to‘lov naqd to‘lovlarda 89 somonini tashkil etadi. Onlayn to‘lov esa umumiy yo‘l bo‘ylab 74 somoniga teng.

Foto: pressa.tj

Ozarbayjon

Ozarbayjonda yagona pullik avtomagistral — Boku–Guba–Rossiya chegarasi yo‘li mavjud. Ushbu yo‘lning umumiy uzunligi 150 km bo‘lib, 129 km qismi pullik hisoblanadi. 2023-yil 20-oktabrdan boshlab ushbu yo‘l pullik asosda faoliyat yuritmoqda. 

Yo‘l haqi transport turi va masofaga qarab belgilanadi.

To‘lov punktlarida naqd pul yoki bank kartalari orqali to‘lash imkoni mavjud. Shuningdek, bu pullik yo‘ldan foydalanish ixtiyoriy bo‘lib, alternativ ravishda bepul yo‘l ham mavjud.

Foto: sputnik.az

Belarus

Belarusda pullik yo‘llar tizimi BelToll elektron to‘lov tizimi orqali boshqariladi. Mamlakatda umumiy uzunligi 1805 km bo‘lgan pullik yo‘llar mavjud bo‘lib, ular yirik shaharlarga va qo‘shni davlatlar chegaralariga olib boradi.

Belarusda pullik yo‘llarda to‘lovlar yevroda hisoblanib, bosib o‘tilgan yo‘l masofasi va avtomobil og‘irligiga qarab belgilanadi. Yengil avtomobillar uchun har 1 km uchun to‘lov 0,040 yevro qilib belgilangan. 

Pullik yollarning to‘lovini taqqoslaymiz

Pulli yo‘llardan odatda qisqa masofalarda emas, uzoqroq masofalarda foydalanishadi. Shu sababli, yanada aniq taqqoslash uchun 100 km masofa uchun to‘lov miqdorlarini ham solishtiramiz:

*Pullik yo‘llarning barcha ko‘rsatilgan tariflari yengil avtomobillar uchun hisoblab olingan.

Nega pullik yo‘llar uchun to‘lov qilinadi?

Pullik yo‘llardan olinadigan to‘lovlar quyidagi afzalliklar orqali qoplanadi:

Sifatli yo‘l qoplamasi
Pullik yo‘llarda, ko‘pincha xususiy kompaniyalar tomonidan yuqori sifatli materiallar va tajribali mutaxassislar jalb etiladi. Bu esa yo‘l qoplamasining mustahkamligini oshiradi va uzoq muddat ta’mir talab qilmasligini ta’minlaydi.

Qulay va xavfsiz harakatlanish

• Yoritish va axborot tablolari: Ushbu yo‘llarda kechki paytlarda xavfsiz harakatlanishni ta’minlaydigan yoritish tizimlari va haydovchilarga zarur ma’lumotlarni taqdim etuvchi axborot tablolari o‘rnatilgan.
• Yo‘nalishlarning ajratilishi: Qarama-qarshi yo‘nalishdagi transport vositalari o‘rtasidagi to‘siqlar yuzma-yuz to‘qnashuvlarning oldini oladi. 

Vaqtni tejash imkoniyati
Pullik yo‘llarda yuqori tezlik chegaralari joriy etilgan bo‘lib, masalan, Rossiya va Qozog‘istonda bunday yo‘llarda maksimal tezlik 130 km/soatga yetishi mumkin. Bu haydovchilarga yo‘l uzunligi va harakat zichligiga qarab 20–40% vaqt tejash imkoniyatini beradi, shu bilan birga, tezlik chegaralari qat’iy nazorat qilinadi.

Muntazam xizmat ko‘rsatish va tezkor yordam
Pullik yo‘llar muntazam ravishda kuzatiladi va ta’mirlanadi:

• Tezkor ta’mirlash va parvarishlash: Yo‘l buzilishlari tezda tuzatiladi; qishda yo‘llar o‘z vaqtida qor va muzdan tozalanadi.
• Favqulodda yordam xizmati: YTH yoki texnik nosozlik holatlarida yordam xizmatlari tez yetib keladi. Bepul evakuator va kerak bo‘lganda yonilg‘i ta’minoti ham mavjud.

Xulosa

MDH davlatlari va qo‘shni mamlakatlar tajribasi shuni ko‘rsatadiki, har bir davlatning pullik yo‘llar tizimi o‘ziga xos. Masalan, Rossiya va Qozog‘istonda yo‘llar uchun farqli tariflar mavjud, bu narxlar yo‘lning sharoiti va yuklamasiga qarab o‘zgaradi. Belarus va Ozarbayjonda esa tarif bir xil bo‘lib, faqat bosib o‘tilgan masofa va transport turi hisobga olinadi.

O‘zbekistonda pullik yo‘llarning narxlari va tashkil etilishi borasida yakuniy qarorlar hali qabul qilinmagan, biroq dastlabki ma’lumotlarga ko‘ra, narxlar MDH davlatlaridagi tariflarga yaqin bo‘lishi kutilmoqda. Pullik yo‘llarning samaradorligi narxning aholiga qulayligi, xizmat sifati, to‘lov usullarining qulayligi va rivojlangan infratuzilma bilan bevosita bog‘liq. Agar bu shartlar bajarilsa, pullik yo‘llar O‘zbekiston infratuzilmasini rivojlantirishda va yo‘l harakati xavfsizligini oshirishda muhim rol o‘ynashi mumkin.