Ijara shartnomasi qanday tuziladi?

Ijara shartnomasini tuzish majburiymi?

Misol uchun, agar siz avtomobilingizni ijaraga berishni rejalashtirayotgan bo‘lsangiz va ma’lum bir miqdorda ijara haqini olishni istasangiz, og‘zaki kelishuvga tayanish yetarli bo‘lmasligi mumkin. Shartnomaning mavjudligi ijara haqini belgilangan vaqtda va to‘liq miqdorda olishni kafolatlaydi. Bundan tashqari, agar ijarachi shartnoma shartlarini buzsa, sud orqali o‘z manfaatlaringizni himoya qilish imkoniyati bo‘ladi: ijarachini to‘lovni amalga oshirishga yoki kechiktirilgan to‘lov uchun penya to‘lashga majburlash mumkin. Demak, ijara shartnomasini yozma ravishda tuzish shart, chunki bu tomonlar o‘rtasidagi kelishuvlarning aniq bajarilishini ta’minlaydi va nizolar kelib chiqishining oldini oladi. 

Ijara shartnomasini tuzish uchun qanday hujjatlar kerak?

Ijara shartnomasini rasmiylashtirish uchun mulkning egasiga tegishli ekanligini va tomonlarning shaxslarini tasdiqlovchi hujjatlar talab etiladi.

Odatda, tomonlarning pasportlari va ko‘chmas mulk bo‘yicha huquqni tasdiqlovchi hujjatlar (davlat reyestridan ma'lumotnoma yoki kadastr hujjati) zarur bo‘ladi. Ko‘chmas mulk ijarasida ushbu hujjatlar shartnomaning ajralmas qismi bo‘lib, ijaraga beruvchi shaxsning mulkka egalik huquqi qayd etilishi lozim.

Ijara shartnomasining tarkibiy qismlari

Ijara shartnomasini tuzish uchun advokat yollash shart emas. Uni internetda mavjud namunalar asosida mustaqil tuzish mumkin, faqat tomonlarning istaklari aniq va batafsil aks ettirilgan bo‘lishi zarur.

Uy-joyni ijaraga berish shartnomasi namunaviy shakli

Quyida ijara shartnomasining asosiy tarkibiy qismlari keltirilgan:

Shartnoma predmeti: Ijaraga topshiriladigan mol-mulkning aniq tavsifi. Bu ijaraga berilayotgan mol-mulkning joylashuvi, ko‘rsatkichlari yoki texnik ma'lumotlarini o‘z ichiga olishi kerak. Masalan, ko‘chmas mulkning ijara shartnomasida to‘liq manzil va kadastr raqami qayd etilishi zarur: "Ijara predmeti — Mirobod ko‘chasi, 15-uyda joylashgan kvartira, kadastr raqami 1111." 

Agar mashina ijaraga berilayotgan bo‘lsa, unda avtomobilning VIN-kodi va davlat ro‘yxat raqami keltiriladi.

Tomonlar: Shartnomada tomonlar haqida batafsil ma'lumot berilishi kerak. Bunda ijaraga beruvchi va oluvchining F.I.O., pasport ma'lumotlari va doimiy yashash manzillari kiritiladi. Ijaraga beruvchi shaxs mulkka egalik qilishi kerakligi va bu huquq tegishli hujjatlar bilan tasdiqlanishi lozim.

Ijara muddati: Tomonlar ijaraning muddati haqida kelishib olishlari zarur. Misol uchun, shartnoma shartlarida shunday ko‘rsatilishi mumkin: "Ijara muddati 12 oy, 2024 yil 15 oktyabrdan boshlanadi." Agar ijara muddati shartnomada qayd etilmagan bo‘lsa, bu shartnoma muddatsiz hisoblanadi va tomonlar bir-birini 3 oy oldindan xabardor qilgan holda uni bekor qilishlari mumkin.

O‘zbekiston qonunchiligida turar-joy ko‘chmas mulkini ijaraga berish muddati 5 yil bilan cheklanadi, shundan so‘ng yangi shartnoma tuzilishi kerak. Agar ijara muddati shartnomada aniq ko'rsatilmagan bo'lsa, u 5 yilga teng hisoblanadi.

Ijara haqi: Shartnomada ijara haqi miqdori va to‘lov shartlari aniq ko‘rsatilishi lozim. Misol uchun: "Ijara haqi har oy 2 mln so‘m miqdorida belgilanadi, to‘lov oyning 5-sanasiga qadar amalga oshiriladi." Shuningdek, kommunal to‘lovlar va boshqa xarajatlarni kim qoplashi ham kelishilishi mumkin.

Qo‘shimcha shartlar:

Kommunal to‘lovlar: Tomonlar o‘zaro kelishib, kim kommunal to‘lovlarni to‘lashi haqida qaror qabul qilishlari mumkin. Masalan: "Ijara oluvchi suv, gaz va elektr to‘lovlarini o‘z zimmasiga oladi."

Mol-mulkni yaxshilash: Ijara oluvchi mol-mulkni ta’mirlashi mumkinmi yoki yo‘qmi, bu haqda shartnomada ko‘rsatilishi kerak. Masalan: "Ijara oluvchi arendaga olingan uyda kosmetik ta’mirlash ishlarini o‘zi amalga oshirishi mumkin, bunda ijaraga beruvchidan rozilik olish zarur."

Tomonlarning javobgarligi: Tomonlar o‘zaro kelishib, ijara shartnomasining shartlarini buzganlik uchun jarimalar belgilashlari mumkin. Masalan: "Ijara oluvchi ijara haqini 10 kundan ortiq muddatga kechiktirganda, u har kechiktirilgan kun uchun ijara haqining 0,5% miqdorida penya to‘lashga majbur bo‘ladi."

Shartnomani uzaytirish huquqi: Ijara oluvchi ijara shartnomasini uzaytirish huquqiga ega bo‘lishi mumkin. Misol uchun: "Ijara oluvchi mulkni yana bir yilga ijaraga olishni istasa, ijaraga beruvchiga xabar berish orqali bu huquqni amalga oshirishi mumkin."

Shartnomani muddatidan oldin bekor qilish: Tomonlar muddatidan oldin ijara shartnomasini bekor qilish shartlarini belgilashlari mumkin. Masalan: "Ijara oluvchi ijara haqini ikki oy davomida to‘lamasa, ijaraga beruvchi shartnomani bir tomonlama bekor qilish huquqiga ega bo‘ladi."

Ijara shartnomasini ro‘yxatidan o‘tkazish

2022-yilning 1-yanvaridan boshlab, jismoniy va yuridik shaxslar o‘rtasida tuziladigan barcha ko‘chmas mulk ijarasi shartnomalari majburiy ravishda soliq organlarida ro‘yxatdan o‘tkazilishi shart. Ijara shartnomasi imzolangan kundan boshlab 10 kun ichida bajarilishi kerak va uni amalga oshirish uchun javobgarlik uy egasiga yuklanadi. 

Bu jarayonni osonlashtirish uchun my.gov yagona portali va ijara.soliq.uz platformasidan foydalanish mumkin. Soliq qo‘mitasi ushbu xizmatdan qanday foydalanish bo‘yicha o‘zining kanalida video qo‘llanma joylashtirgan, my.gov xizmatiga oid qo‘llanmani esa YouTube orqali ko‘rishingiz mumkin. Bu qo‘llanmalarda ro‘yxatdan o‘tkazish jarayoni qadam-baqadam tushuntirilgan.

Quyida har ikkala platforma orqali jarayon qanday amalga oshirilishini ko‘rib chiqamiz:

MY GOV orqali ro‘yxatdan o‘tkazish

Bu jarayonda ijaraga beruvchi va ijaraga oluvchi ishtirok etadi. Yagona portalda ro‘yxatdan o‘tib, “Soliqlar” bo‘limidan “Ijaraga berish shartnomasini ro‘yxatdan o‘tkazish” xizmatini tanlang. Ijaraga beruvchining ma'lumotlari avtomatik tarzda ekranda chiqadi. Ijaraga oluvchining ma'lumotlari esa so‘rovnoma asosida qo‘lda kiritiladi. Shartnoma tuzilayotgan ob'ekt turi, kadastr raqami, maydoni, oylik to‘lov summasi va shartnoma muddati aniq ko‘rsatilishi kerak. Ma'lumotlarni to‘ldirgandan so‘ng, “Yuborish” tugmasini bosing, shundan so‘ng ijaraga beruvchining qismi yakunlanadi.

Endi ijaraga oluvchi qadamlarini ko‘rib chiqamiz: Ijaraga oluvchi ham dastlabki bosqichlardan o‘tib, ma'lumotlarni to‘ldirishi kerak. So‘ngra “Arizani tekshirish” bandini tanlab, kiritilgan ma'lumotlar orasidan identifikatsiya kodini nusxalab, “Ijara tasdiqlash” bo‘limida tegishli joyga joylashtiradi. Shartnoma tuzilganligini tasdiqlash uchun “Yuborish” tugmasi bosiladi. Shundan so‘ng, ijaraga oluvchi “Arizani tekshirish” bandiga kirib, shartnomaning ID raqamini va boshqa tafsilotlarni ko‘rishi mumkin. Hujjatni yuklab olish uchun ID raqamni kiritib, tegishli bandni tanlang.

Soliq qo‘mitasining sayti orqali

Ijaraga beruvchi ijara.soliq.uz saytiga elektron raqamli imzo (E-IMZO) orqali shaxsiy kabinetga kiradi. Saytda ijaraga beruvchining ma'lumotlari avtomatik tarzda ko‘rsatiladi, ijaraga oluvchining STIR (INN) raqami kiritiladi, va uning ma'lumotlari ham tizim tomonidan avtomatik tarzda to‘ldiriladi. Shartnoma bo‘yicha barcha kerakli ma'lumotlar, jumladan, ko‘chmas mulk manzili, kadastr raqami va boshqa ko‘rsatkichlar tizimga kiritiladi.

Tizimga kirish uchun elektron raqamli imzo kerak bo‘ladi. Lekin, agar uy talabalarga ijaraga berilsa, ro‘yxatdan o‘tish jarayoni uchun elektron imzo kerak bo‘lmaydi — faqat bosh maydonlarni to‘ldirib, ijarachining mobil telefon raqamini ko‘rsatasiz. So‘ngra, arizani tasdiqlash uchun ijarachi talabaning raqamiga yuboriladigan 5 xonali kodni kiritsangiz bo‘lgani.

Ijara daromadidan soliq to'lash

O‘zbekistonda ko‘chmas mulkni ijaraga berishdan daromad oluvchi jismoniy shaxslar 12 foiz miqdorida daromad solig‘i to‘lashlari shart. 

Uy egalari soliq qiymatini kamaytirish uchun rasmiy ijara narxini shartnomada ataylab past baholashlari mumkin. Amalda soliq idorasi ijaraning haqiqiy qiymatini aniqlashning imkoni yo'q, lekin shuni yodda tutingki, agar ijarachi bilan nizo yuzaga kelsa, u shartnomada ko'rsatilgan bitim miqdori asosida hal qilinadi.

2024-yil 1-yanvardan O‘zbekistonda o‘z kvartirasini boshqa shaxslarga ijaraga bergan fuqarolar uchun ijara narxlari stavkalari oshirildi. Bunga parlament tomonidan qabul qilingan va prezident tomonidan imzolangan qonun sabab bo‘ldi.

Ushbu qonunga ko'ra, 2024 yilda ijara narxi 11,1 foizga oshib, 47 foizni tashkil etadi. Bu narxlar odamlarning kvartiralar yoki avtomobillarni ijaraga berishdan olinadigan daromadlariga soliqlarni hisoblash uchun ishlatiladi.

Mahalliy hukumatlar turistlar ko'p bo'lgan ayrim hududlarda ijara narxini yanada yuqoriroq belgilash huquqiga ega. 

Ma’lum bo‘lishicha, hozirda bir kvadrat metrni ijaraga olish poytaxtda o‘rtacha 6 dollar (70-80 ming so‘m), boshqa shaharlarda esa 3 dollar turadi. 50 foizga oshgan taqdirda ham, Toshkent shahridagi minimal kvadrat metr uchun 25 ming so‘m bo‘lib qoladi

Shunday qilib, maydoni 45 kvadrat metr bo‘lgan ikki xonali kvartira uchun minimal ijara to‘lovi 1,125 million so‘mni tashkil etadi. Oyiga to'lanishi kerak bo'lgan soliq miqdori esa 135 ming so'mni tashkil qiladi.

Ta'kidlash joizki, talabalarga, shu jumladan chet ellik talabalarga uy-joylarni ijaraga berishdan olingan daromadlar soliqqa tortilmaydi.

Ijara shartnomasini qanday bekor qilsa bo’ladi?

Agar shartnomani bekor qilishingiz kerak bo'lsa, uni muddatidan oldin bekor qilish to'g'risida bitim tuzishingiz mumkin.

Ijara shartnomasining o’zida uni muddatidan oldin bekor qilish shartlari ko'rsatilishi kerak. 

Agar tomonlardan shartnomani bekor qilishga qarshi bo'lsa, rozi bo'lmagan tomon avval ikkinchi tarafga yozma shikoyat yuborishi, undan so'ng, fuqarolik sudiga murojaat qilish kerak.

Ijara shartnomasini bekor qilishning umumiy sabablari ijarachi tomonidan muntazam ravishda to'lamaslik yoki har bir tarafning kutilmagan holatlarini o'z ichiga oladi. Kutilmagan holatlarga uy egasining o'z mulkini sotish to'g'risidagi qarori, ijarachining ko'chib o'tishga bo'lgan ehtiyoji va boshqalar kirishi mumkin.

Amalda, ijarachilar tomonidan eng ko'p uchraydigan qoidabuzarlik bu shartnomada ko'rsatilgan ijara haqini to'lamaslikdir. Uy egasi shartnomaga tegishli shartlarni kiritish yordamida o'zini to‘lovsiz qolish xavfidan himoya qilishi mumkin.

2022 va 2023 - yillarda ayrim mulkdorlar O‘zbekistonga tashrif buyurgan xorijlik fuqarolarga uy-joyni yuqori stavkada ijaraga berish uchun ijarachilardan turar joyni muddatidan oldin bo‘shatishlarini talab qilishdi. Uy egalarining bunday talablari, agar ular va ijarachilar o'rtasida ijara shartnomasi tuzilgan bo'lsa, noqonuniy hisoblanadi.