Bola nutqini rivojlantiruvchi metodik o'yinlar
Foto: shmot-shop.ru
Maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini o'stirishga alohida e'tibor berish kerak. Uch yoshga kelib, bola bir necha so'zdan iborat iboralar va oddiy gaplar tuza olishi kerak. Nutq ko'nikmalari o'z-o'zidan paydo bo'lmaydi: bola bilan gaplashish, uni oddiy iboralar yordamida taassurotlari bilan bo'lishishga undash kerak. Nutqni rivojlantirish o'yin usullari orqali yaxshi amalga oshiriladi, katta yoshdagilar o'yin orqali bolani ko'proq gapirishga undaydilar.
Barmoqlar yordamida va imo-ishorali o'yinlar
Nima uchun mayda motorikani rivojlantirish kerak va u qanday qilib nutq rivoji bilan bog'liq? Gap shundaki, nutq shakllanishi miyaning ikkala yarim sharining muvofiqlashtirilgan ishiga bog'liq. Nutq va mayda motorikaga javob beradigan miya markazlari bir-biriga yaqin joylashgan. Shuning uchun mayda motorikaning rivojlanishi nutq ko'nikmalarining rivojlanishini ham shakllantiradi.
Agar nutq apparati tuzilishida anatomik nuqsonlar bo'lmasa, bola 2-2,5 yoshga kelib o'z fikrini yoki istagini ifodalash uchun ikki yoki uchta so'zni bog'lay olishi kerak.
Mayda motorikani rivojlantiruvchi sensor o'yinlar
Hayotining birinchi yillarida bola dunyoni ushlab va tatib ko'rish orqali anglaydi. Unga hamma narsani ushlash, tishlab ko'rish, hatto sindirish qiziq. Bu butunlay tabiiy faoliyat, chunki bola jismoniy narsalar va hodisalar dunyosiga tushib qoladi. Uni bizning dunyomizni o'rganishi uchun keng imkoniyatlarni taqdim eting, yo'l-yo'riq ko'rsating.
Bolalar uchun rivojlantiruvchi o'yinlar ro'yxati:
- kichik narsalarni uyachalarga joylashtirish (masalan, muzlatkich uchun qoliplarga);
- suvli hovuzdan narsalarni to'r bilan tortib olish, keyin to'rni ergonomik tutqichli oshxona qisqichlari bilan almashtirish;
- (suvsiz) idishdagi narsalarni cho'mich yordamida olish;
- ramkalar bilan ishlash;
- yuk ortilgan o'yinchoq mashinani yo'l bo'ylab haydash;
- narsalarni qismlarga ajratish va yig'ish;
- paxta, qog'ozni bo'laklarga yirtish;
- qisqichlar bilan o'yinlar;
- narsalarni saralash (masalan, turli yong'oq va urug'lar);
- narsalarni rang, shakl, kattalik bo'yicha saralash;
- suvni turli idishlardan quyish;
- un/yormani to'r orqali elakdan o'tkazish;
- halqalardan piramidani yig'ish;
- matryoshka yig'ish;
- narsalarni pinset bilan ushlash.
- Shuningdek, dunyoni kontrastlarda o'rganish muhim: issiq-sovuq (shishadagi suv), qattiq-yumshoq (pol, yostiq), yengil-og'ir (bir shisha kam miqdordagi suv, ikkinchisi yarimigacha to'lgan), bo'sh-to'la (bir chelak bo'sh, ikkinchisi qum bilan).
Bola o'sishi bilan murakkab o'yinlar bering: jumboqlar, konstruktorlar, mozaik va boshqalar. Ikki yoshdan boshlab bolalar qiziqish bilan plastilin va hunarmandchilik loyini o'zlashtiradilar.
Foto: macrodistrict.club
Artikulyatsion gimnastika
Artikulyatsion apparatni rivojlantirish bilan shug'ullanish muhim. Bola tovushlarni aniq va ravon talaffuz qilishni o'rganishi kerak. Agar bola ming'irlasa yoki g'o'ldirasa, tengdoshlari kulishni boshlaydi. Bu psixologik jarohat va kamchilik kompleksining rivojlanishi bilan xavf tug'diradi. Shuning uchun bolaga qanday tovushlarni talaffuz qilayotganiga e'tibor bering va faqat to'g'ri talaffuzni rag'batlantiring.
Ba'zi kattalar (ayniqsa buvilar) nabiralarining noto'g'ri nutqini tinglab, zavqlanishadi. Bu vaqt o'tishi bilan kulgili tuyuladi, keyinchalik jiddiy muammo bo'lishi mumkin.
Ot minish o'yini - til bilan taqillash.
Qiziqarli bo'lishi uchun bola ot o'yinchog'ini minsin va tilini otni yurgandagi ovoziga o'xshab taqillatsin.
Havo shari o'yini.
Bola yonoqlarini ishirishi va barmoqlari bilan "portlatishi" kerak. Portlashni ona ham qilishi mumkin: bu qiziqarli.
Bekinmachoq o'yini. Bu o'yinda til yashirinadi. Dastlab, bola tilini iloji boricha uzoqroq chiqaradi, keyin yashiradi. Faqat bolaga tilini faqat o'yin davomida ota yoki ona bilan chiqarishi mumkinligini tushuntiring: ko'chada bu o'yinni o'ynamang.
Yanoqlar va til ishtirok etadigan ko'plab boshqa mashqlar va o'yinlar o'ylab topish mumkin.
"Uyda kim bor?" o'yini.
Bu o'yin bolalarga turli o'yinchoqlar bilan tanishgandan so'ng, ularni tanishni boshlaganda nutq ko'nikmalarini rivojlantirish uchun taklif etiladi. Sevimli o'yinchoqlarni sumkaga yashiring va "Uyda kim bor?" degan savolni bering. Bolaning yuzida qiziqish ko'rib, o'yinchoqni chiqarib, uni nomlang (keyin bola o'zi o'yinchoqlarni chiqarishi mumkin). Agar bola juda kichik bo'lsa, o'yinchoqni tushunarli so'z bilan atang: sigir o'rniga "mu-mu", it o'rniga "gav-gav". Bolalarda nutq ko'nikmalari rivojlanishi bilan o'yinchoqlarni haqiqiy nomlari bilan atang.
Foto: flectone.ru
Nutq o'stiruvchi she'rlar
Bu kattalar nutqini yaxshi tushunadigan bola bilan juda qiziqarli o'yin. Ya'ni, yetarli passiv so'z boyligi va rivojlangan eshitish diqqatiga ega bolalar uchun. Masalan, ota-ona qandaydir hayvon haqida gapiradi, bola esa uni ovoz bilan ifodalaydi:
Ota-ona: "Yaylovda sigirlar o'tlayapti."
Bola: "Muuu, muuu".
Ota-ona: "Bizning oldimizga kuchukcha keldi."
Bola: "Gav-gav".
Avvaliga bola onasini takrorlaydi, keyin kerakli tovushlarni mustaqil ravishda talaffuz qiladi. Maxsus kitoblarni sotib olish mumkin, unda dunyoning tovushlarini taqlid qilish va suhbatga rag'batlantiruvchi she'rlar to'plangan bo'lishi kerak.
Nafas olish gimnastikasi
Bu mashqlarni bola bilan 1,5 yoshda (bir necha oy kattaroq yoki kichikroq) bajarishni boshlashingiz mumkin.
Baland ovoz, past ovoz.
Har qanday hayvonni taqlid qilish kerak, masalan, ayiq yoki mushuk. Katta ayiq/mushuk tovushlarni baland aytadi, kichik ayiqcha/mushukcha – past. Hayvonlarni o'zgartirib turish mumkin, shunda bola o'yinga qiziqib ishtirok etadi.
Farishta.
Agar bola ertaklarni yaxshi bilsa va sehrgarlar kimligini tushunsa, u bilan sehrli o'yin o'ynash mumkin. Unga "sehrli tayoqchani" (har qanday qalam) silkitishni va "ma, mo, mu, mi" tovushlarini ayttirishni so'rang, go'yo sehrli duo qilayotgandek.
G'ildirak va nasos.
O'g'il bolalar bu o'yinni yaxshi ko'rishadi, ayniqsa mashinalar haqida ozgina tushunchaga ega bo'lsalar. Dastlab qo'llar bilan g'ildirakni tasvirlash kerak (ikki qo'lning barmoqlarini tutqazib, aylantirish). Keyin g'ildirakning puflanishini ko'rsatish kerak (sekin qo'llarni yelkaga qo'yish – o'ng qo'lni chap yelkaga, chap qo'lni o'ng yelkaga) va "shshshshsh" tovushini chiqarish. Shundan so'ng bolani g'ildirakni puflashga chaqiramiz. Nasos tutayotgandek harakatlar qilamiz va "shshsh" tovushini chiqaramiz. Agar ota yoki ona mashina haydasa, bolaga bu harakatlar yaxshi tanish bo'ladi. Agar bola g'ildiraklar va nasoslar haqida tushunchaga ega bo'lmasa, bu mashqni bajarmaymiz.
O'tin yoruvchi.
O'g'il bolalar uchun rivojlantiruvchi mashq. O'tin yorishni taqlid qilamiz. Xayoliy bolta bilan yog'ochga organimizda "ux" tovushini chiqaramiz.
Kitob o'qish
Rivojlantiruvchi bolalar o'yinlarining maqsadi – bolalarni tovushlar va so'zlarni aytishga undash. Birgalikda kitob o'qish bunga yaxshi yordam beradi. Yorqin rasmli kitoblarni sotib oling. Rasmga ko'rsatib: "Bu kim?" deb so'rang. Avvaliga savolga o'zingiz javob berishingiz kerak bo'ladi, lekin vaqt o'tishi bilan bola kitobdagi hayvonlar yoki predmetlarni nomlay boshlaydi.
Bunday bolalar kitoblarida kiyim-kechaklar, idishlar va boshqa uy-ro'zg'or buyumlari tasvirlangan rasmlar bor. Bola buyumlarni, harakatlarni tanish va nomlashni o'rganadi.
Foto: kanal-o.ru
Syujetli - rolli o'yinlar
Bu juda foydali mashqlar bo'lib, bolaning nutqini rivojlantirishga yordam beradi, chunki bola bu o'yinlar orqali nimanidir aytish yoki harakatlarni ozgina tasvirlashga ehtiyoj sezadi. Qiziqarli o'yinlar bolalar uchun juda muhim va kerak. Qizlar uchun "qiz-ona" o'yini, o'g'il bolalar uchun esa jang yoki avtopoyga o'yini. Jinsdan qat'i nazar, "do'kon" o'yinini ham o'ynash mumkin. Bu o'yinda bola nimadir sotib olishi va barcha harakatlarni so'zlar bilan tasvirlashi kerak bo'ladi.
Eslatma!
Syujet-rolli o'yinlarga bolalarni 9-10 oyligidan boshlab o'rgatish mumkin, chunki bu vaqtda bola o'yinchoqlar harakatlariga qiziqishni boshlaydi. Masalan, unga qo'g'irchoq yoki kuchukcha qanday yurishini, ovqatlanishini, uxlab yotishini ko'rsatish mumkin.
Eng yaxshi o'yinlar bolalarning o'z hayotini aks ettiradigan o'yinlardir. Masalan, ayiqcha sayrga chiqadi, ovqat yeydi, uxlashga yotadi, kitob o'qiydi va hokazo. Bu bolalar uchun yaqin va tushunarli harakatlardir: ular o'yinda o'zlarini tanib olishadi, his-tuyg'ularini tushunishga o'rganishadi va hokazo. Shuningdek, o'yin orqali birinchi ijtimoiy xulq-atvor ko'nikmalarini o'rgatish mumkin, ruxsat etilgan va taqiqlangan narsalarni aniqlashni o'rgatish mumkin. Masalan: ayiqcha ko'chaga chiqishda shapka kiyishni xohlamadi va kasal bo'lib qoldi. Uni davolash, dorilar berish, sayrga chiqishni taqiqlash kerak va hokazo.
Dastlab, ona/buva/dada mustaqil ravishda sahnani namoyish qiladi, vaqt o'tishi bilan bola o'yinga qo'shiladi. Qiziqqan tomoshabin bo'lishdan aktyorga aylanadi, o'z his-tuyg'ularini tovushlar va so'zlar bilan ifodalay boshlaydi. Syujetli o'yinlar uchun turli narsalarni sotib olish kerak: idish-tovoq, arava, karavot, uycha, shifokor to'plami, oziq-ovqat to'plamlari va hokazo.
Syujetlarni bolalarga sayrlarda ko'rsatish va so'zlar bilan tushuntirish mumkin. Oldin siz hayvonlarni nomini aytardingiz: bu qush, bu it va hokazo. Endi ularning harakatlarini ifodalash vaqti keldi: it yuguradi, qush uchadi, mashina yuradi va hokazo.
Uydagi bolalar uchun syujetli o'yinlarga misollar:
- Qo'g'irchoq/ayiqchaning tug'ilgan kuni;
- O'yinchoqlar berkinmachoq o'ynaydi;
- Quyon do'konda;
- It kasal bo'lib qoldi, o'yinchoqlar uni ko'rishga keldi;
- O'yinchoqlar ertakni tinglashmoqda.
Shuningdek, bola bilan birgalikda kubiklardan uy qurish mumkin, shuningdek, o'yinchoqlarga qulay yashash sharoitini yaratish mumkin.
Doman metodikasi
Zamonaviy psixologlar bolalarning erta rivojlanishini hatto chaqaloqligidan boshlash kerakligini aytadilar. Erta rivojlanish tizimlaridan biri Doman metodikasi hisoblanadi. Bu metodika haqidagi fikrlar ziddiyatli, lekin har bir inson bu jarayonga o'z nuqtaiy nazariga ega. Masalan, ba'zi ota-onalar bolaning haqiqiy buyumlarni ko'rishi kerakligini, rasmdagi tasvirlarni emasligini o'ylashadi. Ammo zamonaviy tadqiqotlar shuni isbotladiki, bolalarning rivojlanishi miyani rivojlantirmasdan imkonsizdir. Miyaning virtual va haqiqiy narsalarni farqlay olmasligi sababli, rasmda tasvirlangan buyumni u haqiqiy buyum sifatida qabul qiladi.
Doman metodikasiga yondashuv bir vaqtning o'zida aqlli va ijodiy bo'lishi kerak. Bolalarga barcha kartochkalarni ko'rsatish shart emas: ularning hozirgi holati va tushunchasiga mos keladiganlarini tanlang. Masalan, bolaga kartochkadagi biron bir tasvirni ko'rsatganingizda, bu ma'lumotni haqiqiy buyum bilan mustahkamlang - stol yoki boshqa narsalarni ushlatib ko'ring. Bu keraksiz ma'lumotlar tezda esdan chiqishi bilan bog'liq. Agar siz kartochkada kenguruni ko'rsatgan bo'lsangiz, bolani zooparkga olib boring. U kenguruni haqiqiy o'lchamlarda ko'rsin, hayvon bilan yaqinroq tanishsin. Sizning maqsadingiz - o'tilgan materialni mustahkamlash.
Eslatma!
Bolalar bilan biror mavzuni o'rganishdan oldin, ularning bu ma'lumotni qabul qilishga tayyor ekanligiga ishonch hosil qiling.
Shuning uchun, bolalarga kartochkalarda aynan u ko'rishi mumkin bo'lgan uy yoki ko'cha, do'kon yoki shifoxonadagi narsalarni ko'rsatish kerak. Xuddi shu narsa hayvonlar va qushlar, gullar va daraxtlarga ham tegishli. Bolaga palma daraxtini yuz marta ko'rsatishingiz mumkin, lekin bu uning uchun noma'lum narsa bo'lib qolaveradi: bizning mamlakatimizda haqiqiy palma daraxtlarini ko'rmaydi. Ammo banan bolaga haqiqiy: uni do'kondan sotib olish mumkin.
Foto: kids-flashcards.com
Didatik o'yinlar orqali nutqni rivojlantirish
Didatik o'yin: "Exo"
O'yin maqsadi: Tovushlarni to'g'ri talaffuz qilishni rivojlantirish.
O'yin uchun nima kerak: Hech narsa.
O'yin tavsifi: Har qanday unli tovushni chiqarasiz, bola esa uni past ovozda takrorlaydi. Masalan, siz baland ovozda "UUU" deya aytasiz. Bola esa past ovozda "uuu" deya javob beradi. Biroz o'tib, unli tovushlarning qo'shilmalarini ishlating. Masalan, "au", "ao", "iya" va h.k. Keyingi bosqichda yana harf qo'shing: "mu", "mi", "na". Keyin qisqa va uzun so'zlarga o'ting.
Tovushlarning to'g'ri talaffuzini kuzating. Bolani to'g'rilashni unutmang va qiyinlashgan tovush birikmalarini yana bir bor ayttiring.
Didaktik o'yin: "Bolalar ekskursiyasi"
O'yin maqsadi: Leksik zaxirani kengaytirish. So'zlarni to'g'ri talaffuz qilishini rivojlantirish. Bolaning dunyo haqidagi tasavvurlarini kengaytirish va ko'nikmalarini rivojlantirish.
O'yin uchun nima kerak: Har qanday yangi joy.
O'yin tavsifi: Bolangiz bilan yangi joyga boring. Qo'llaringiz bilan yaqin atrofdagi narsalarni ko'rsating va ular haqida gapiring. Ba'zan savollar bering yoki nomlarini takrorlashni so'rang. Masalan, yangi bolalar maydonchasiga kelib, ayting: "Qara, bu arg'imchoq. Bolalar bu arg'imchoqda uchishadi. Arg'imchoq qanday rangda? Qizilmi? Yo'q, bu pushti. Bu qizilning yengilroq rangidir. Bu esa “qo'l halqasi”. U bu nom bilan ataladi, chunki unda harakatlanish mumkin, halqalarni qo'llar bilan ushlab yurish mumkin. Xuddi odam "qo'lda yurgan" kabi bo'ladi.
Noodatiy so'z, to'g'rimi? Qani takrorla-chi - “Qo'l halqasi”
Barakalla, haqiqatda, “qo'l halqasi”.
Didaktik o'yin: "Savolli ertak"
O'yin maqsadi: So'zlarni to'g'ri talaffuz qilishni rivojlantirish. Leksik zaxirani kengaytirish. Savollarga javob berish ko'nikmalarini shakllantirish. Bolada xotira va diqqatni rivojlantirish.
O'yin uchun nima kerak: Ertak yoki bolalar hikoyasi.
O'yin tavsifi: Siz ertakni o'qib berasiz. Payti-paytida to'xtab, bolaga savol bering. Masalan, qizchada qanday rangdagi shapka bor edi? Yoki, qiz kulchalarni kimga olib kelgandi?
Bosqichma-bosqich oddiy savollardan murakkabroq, javob berishni talab qiladigan savollarga o'tish mumkin. Masalan, "Bo'g'irsoq" ertagini o'qib, so'rang: "Siz nima deb o'ylaysiz, bo'g'irsoq quyondan qanday qochib ketdi?"
Foto: skazka-arkhyz.ru
Bolangiz bilan muloqot qiling!
Agar siz bolangiz bilan doimo muloqot qilmasangiz, uni gapirishga o'rgatish mumkin emas, bola bilan suhbatlashish kerak. Bolani doimo javob qaytarishga undang: savollar bering, biror narsaga qiziqtiring. Masalan, sayr qilgandan keyin boladan ko'chada qanday qiziqarli narsalarni ko'rganini so'rang. Ko'chada nima bilan shug'ullanganini, onasi nima qilganini so'rang va hokazo.
Bola hali so'zlarni iboralar bilan bog'lashni o'rganmagan bo'lsa, doimiy ravishda o'z harakatlaringizni sharhlang. Bu bolaga tovushlarni harakat bilan bog'lashga va so'zlar hamda iboralarni eslab qolishga yordam beradi. Kichkina inson ona tilini xorijiy til kabi o'rganadi, buni yodda tutish kerak. Uni tovushlar dunyosida tezroq moslashishga yordam bering.
Buyumlarning nomini aytishni unutmasdan, ularning xususiyatlarini ham nomlang. Masalan, yumshoq gilam yoki silliq stul. Buyumlarning o'lchami va sonini solishtiring. Masalan, bolaga ko'ylagidagi tugmalar kichik, sizning kiyimingizdagilar esa katta ekanligini ko'rsating. Tovada ovqat qo'ying va ayting: bu yerda ozgina yorma, bu yerda esa ko'p.
Didaktik o'yinlarni rivojlantiruvchi metodik qo'llanmalardan foydalaning. Ammo hech qanday qo'llanmalar onaning hissiy nutqining o'rnini bosa olmaydi.
